Ελεύθερες ομάδες
Όταν ο εκπαιδευτικός δίνει την ευκαιρία στους μαθητές να επιλέξουν ελεύθερα τους συμμαθητές τους και μόνοι τους να δημιουργήσουν ομάδες, αυτοί, αρχικά τουλάχιστον, σχηματίζουν ομοιογενείς ομάδες, π.χ. ίδιο φύλο ή ίδια κοινωνική προέλευση ή ίδια σχολική επίδοση.
Οι ομάδες που σχηματίζονται με κριτήριο τη φιλία έχουν αρκετά πλεονεκτήματα: Τα μέλη έχουν διάθεση να συνεργαστούν, επικεντρώνονται στο έργο τους, δεν εκδηλώνουν προβληματική συμπεριφορά, προσπαθούν να επιλύουν τις διαφωνίες τους, ώστε να διαφυλάξουν την ποιότητα της φιλίας τους. Επιπλέον, τα παιδιά αισθάνονται μεγαλύτερη ασφάλεια όταν βρίσκονται μεταξύ φίλων.
Βέβαια, όταν δημιουργούνται ομάδες με βάση τη φιλία, αρκετά παιδιά που δεν έχουν φίλους αποκλείονται. Συνεπώς, είναι προτιμότερο να παρεμβαίνει ο εκπαιδευτικός και να προτείνει σε κάθε ομάδα ένα συνδιασμό φίλων και μη φίλων.
Άλλη περίπτωση είαι οι μαθητές να δημιουργήσουν ομάδες με βάση την επίδοσή τους, πράγμα που επίσης είναι μια τάση φυσική και αναμενόμενη. Και εδώ ο εκπαιδευτικός μπορεί να παρέμβει και να μετασχηματίσει τις ομάδες, αν κρινει ότι η ομοιογενής ως προς την επίδοση σύνθεσή τους δε θα έχει θετικά αποτελέσματα. Σε περίπτωση που οι μαθητές αντιδράσουν στην παρέμβαση του εκπαιδευτικού, αυτός μπορεί να απαντήσει ότι σημασία στην ομαδική εργασία δεν έχουν μόνο οι ικανότητες ανάγνωσης, κατανόησης, γραφής αλλά αξία έχουν και άλλες ικανότητες, όπως η ικανότητα να ζωγραφίζει κανείς ωραία, να συναρμολογεί, να ταξινομεί, να τραγουδά και ότι όλες αυτές οι δεξιότητες συμβάλλουν στην πρόοδο του έργου της ομάδας.
Κατά την ελεύθερη σύνθεση των ομάδων μπορεί να προκύψουν και κάποιοι αρνητικοί συνδιασμοί, τους οποίους ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να προβλέψει και αν χρειαστεί να παρέμβει. Όπως, μια πιθανότητα είναι να συγκεντρωθούν σε μια ομάδα όλοι οι "ταραξίες" μαθητές. Σε αυτή την περίπτωση ο εκπαιδευτικός δεν θα πρέπει να δεχτεί τη σύσταση της ομάδας, αλλά να μεσολαβήσει άμεσα και να διασπείρει τα μέλη της στις υπόλοιπες ομάδες, με στόχο να διοχετεύσουν την ενεργητικότητά τους σε θετικές και εποικοδομητικές δράσεις. Εδώ, ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να πείσει την ομάδα ότι το νέο μέλος έχει σημαντικά πράγματα να δώσει, επίσης, θα πρέπει να πείσει τον "προβληματικό" μαθητή ότι είναι υποχρέωσή του να προσφέρει στην ομάδα και να συνεργαστεί με τα μέλη της.